Artykuł stanowi próbę oceny podejmowanych przez modernistów działań, służących budowie arterii samochodowych w XIX-wiecznej tkance miejskiej ośrodków przemysło-wych byłego Królestwa Kongresowego – Łodzi i Zagłębia Dąbrowskiego – z perspektywy historii procesów modernizacyjnycfh. Autor stara się osadzić swoje rozważania w kontek-ście dyskursywnego obrazu miasta XIX-wiecznego, który wpływał na poglądy ludzi żyją-cych w XX w. i miał bezpośrednie przełożenie na podejmowane przez nich decyzje. Zarówno w Łodzi, jak i w Zagłebiu Dąbrowskim doszło do atrofii historycznych układów przestrzennych, która przybrała bodaj najostrzejszą formę w Będzinie, gdzie historyczne Stare Miasto całkowicie straciło swoje znaczenie jako centrum miasta. Nieudana moder-nizacja, której doświadczyly te ośrodki, stanowi memento i nauczkę dla tych, którzy w imię chęci naprawy świata gotowi są do ulegania radykalizmom i wdrażania w życie rewo-lucyjnych rozwiązań.